Sinir sisteminde kaç çeşit Nörotransmitter var?
BEYİN VE SİNİR SİSTEMİ İNSAN RUH SAĞLIĞI
Bilim dünyası beyindeki organik karmaşık yapıyı halen çözemedi. Beyinde ilginç olan ise sinir ağlarının kablosuz olarak birbirleriyle elektrik sinyalleri üzerinden haberleşiyor. Sinir haberleşmesinin temel taşı ise yazımızın konusu Nörotransmitterlerdir. Bu minik kimyasal maddelerin neler yapabildiğini gördüğünüzde, beynin ne kadar harika bir yapı içinde olduğunu göreceksiniz. Bu yazımızda Nörotransmitter Nedir? Nörotransmitterlerin görevi ve işleyişi nedir? Nörotransmitterlerin sinir sisteminde rolü nedir? Nörotransmitterlerin Sağlığa Etkileri nelerdir? Nörotransmitter Çeşitleri nelerdir? sorularının cevaplarını bulabilirsiniz.
Nörotransmitter Nedir? Sinir sisteminde kaç çeşit Nörotransmitter var?
Nörotransmitterler (Neurotransmitter) sinir hücrelerindeki bilgi akışını sağlayan küçük kimyasal iletkenlerdir. Özellikle Beyin ve Sinir sistemi için önemli ola, bir çok ruhsal hastalığında nedeni olan bazı Nörotransmitterleri çok ça duyarsınız. Bunlardan en çok Dopamin ve Serotonin en çok duyulan ve en çok araştırılan Nörotransmitterlerdendir. İnsan vücudunu tepeden tırnağa saran ve beyinin hükmedeceği şekilde tasarlanan, sinir sistemi hakkında biraz bilgi verip, ardından Nörotransmitter dünyasından bahsedeceğiz.
Nörotransmitter Nedir? Sinir sisteminde kaç çeşit Nörotransmitter var? | İki nöron arasında bilgi akışı kimyasal bağlarla elektriksel sinyallerle geçer
Nörotransmitter Nedir?
Canlıların içsel ve dışsal etrafını tanımlayabilmeleri için, bilgi elde ederek, vücut içinde bir network oluşturup, sinyalleşme ile organlar ve kasların aktivitelerini işleyen ve düzenleyen organik sisteme Sinir sistemi denir. Sinir sistemi merkezi ve çevresel olarak 2 ana bölümden oluşur. Merkezi sinir sistemi beyin ve omirilikten oluşurken, Çevresel sinir sistemi, merkezi sinir sistemini vücudun tüm kısımları ile iletişimini sağlayan, uzun fiberlerden meydana gelir.
Nöron yada sinir hücresi, Sinir sisteminin temel yapıtaşları olarak, işlevselliğini yapan ana birimidir. Ana görevi ise bilginin taşınmasıdır.
Nörotransmitter ise iki nöron arasında yada nöron ile başka bir hücre arasında iletişimi meydana getiren kimyasallara denmektedir. Sinir sistemindeki uzun fiberler boyunca sinyalleri bu kimyasal Nörotransmitterler yapmaktadır.
Aklınıza gelecek her vücut aktivetisinin kontrol merkezi beyindir. Beyin sistemi düzgün çalıştığında hastalık nedir bilinmez. Koşma, zıplama, yakalama, nefes alma gibi istemsel yapılan tüm hareket kabiliyetini sağlayan, ağızdan başlayan sindirimin kontrolü, kalbin sürekli çalışması gibi tüm fonksiyonların oluşumunu tamamlayan beyne giden sinyallerin doğru olarak iletildiğini gösterir.
Tıpki yurt dışındaki bir arkadaşınıza, e-posta atarken yapacağınız işleri düşünün. Gönderdiğiniz iletinin 1 ve 0 kodlarına çevrilip, IP’ler üzerinden protokollerle taşındığını teknik olarak biliyoruz. Sinir sistemi de buna benzer bir haberleşme şekli olduğunu düşünebiliriz.
Konumuzu örnek olarak her zaman yaptığımız yemek yeme işinden Sindirim sistemi ağızdan alınan yemekler çiğnendiği anda başlar. Çok ilginç bir ileri sistem şeklinde çalışan insan vücudu bu konudada hayrete düşürüyor. Çiğnemeye başlandığı an, dişlerin altındaki sinirler, beyne haber gönderir. Bu haber bir sinirden diğer sinire geçer. İşte bu sinyallerin devamlılığını sağlayan Nörotransmitter adındaki kimyasal maddelerdir. Bir sinyal diğer sinyale geçtiğinde aradaki Nörotransmitter kimyasal tepkime ile iki sinir hücresinde elektriksel bağlantıyı oluşturuyor.
Bilimsel olarak Sinir hücresi boyunca elektriksel olarak iletilen sinyal, sinir hücreleri arasında, sinaps adı verilen bu boşluklarda kimyasal olarak iletiliyor. İki sinir hücresi arasındaki bu kimyasal iletime ise nörotransmitterler aracılık ediyor. Nörotransmitterler bir sinir hücresinden aldıkları sinyali, diğerine taşıyarak sürecin kesintiye uğramamasını sağlıyor. Hemen alttaki resimde iki sinir hücresinde birisi alıcı diğeri gönderen şeklinde sol tarafta, arasındaki küçük parçacıklar nörotransmitterlerin işlevi de sağ tarafta büyütülmüş şekilde temsil edilmektedir.
Sinir hücrelerinde iletişim çok hızlı olmalı. Harika bir tasarısı olan bu sistemde hız 1 m/sn ile 12 m/sn arasında değişmektedir. İki sinir hücresindeki boşluk yada mesafe dediğimiz sinapslar yaklaşık olarak 20 nanometredir.
Şimdi bu harika kimyasalların kaç çeşit olduklarına bir bakalım. Kısaca bu farklı Nörotransmitterlerin ne işe yaradıklarından da bahsedeceğiz.
Nörotransmitter Nedir? Sinir sisteminde kaç çeşit Nörotransmitter var? | Sinir Hücrelerinde haberleşme
Nörotransmitter çeşitleri nelerdir?
Nörotransmitterler yaptığı işlevlere göre 2 grup olarak çeşitlere ayrılır. Nörotransmitter çeşitleri, 1 grup eksite yani uyarıcı olanlar, 2. grup inhibe edici yani engelleyici olarak ayrılmaktadır. Sinir sistemindeki nöronlar arasındaki iletişimin oluştuğu sinapslarda farklı nörotransmitter kullanılarak, sinyallerin gücü ayarlanmaktadır. Yani vücut burada gidecek sinyale göre enerjiyi hesaplıyor. Ne kadar ilginç değil mi?
Nörotransmitter gruplarını listeleyerek, ne işe yaradıklarına bakalım.
1. Uyarıcı (Agonist, eksite edici) Nörotransmitterler
Vücudun fiziksel fonksiyonlarında bu tür Nörotransmitterler kullanılır. Sürekli olan kalp atışındaki kasılmalar, yürürken yada koşarken kullandığımız kas sisteminde yani tekrarlayan işlevlerde beynin kontrolü yapabilmesi için gereklidir. Dopamin, Nöroepinefrin, Epinefrin Uyarıcı Nörotransmitterlerin bazılarıdır.
Dopamin
Dopamin (DA), Beyinde, dopamin reseptörlerini aktifleştirerek, nörotransmiter olarak işlev yapar. Dopamin aynı zamanda hipotalamustan da salgılanır ve buradan kana karışarak nörohormon işlevi de yapar. Nörohormon olarak hipofizin ön lobundan prolaktin salgılanmasını engelleyeme çalışır.
Dopamin, Sempatik sinir sistemindeki etkileri olduğu için, kalp atışlarını hızlandırmak ve kan basıncını yükseltmek için genelde ilaçlarda bu amaçla kullanılır.
Dopamin düşük veya yüksek olduğunda, hatırlayamama, unutma, odaklanamama, düşük motivasyon, anlayamama gibi sorunlar gözükmeye başlar. Sakinleştirici özelliği olan Kafein, sinapslarda dopamin miktarını artırarak, odaklanmayı arttırır. Fakat sürekli dopamin miktarının artması, uzun süreçte dopaminin azalmasına neden olur.
Norepinefrin (Noradrenalin)
Dopaminden sentezlenen hormon yada nörotransmitter, beynin çevreye tepki vermesi ve her zaman dikkatli olmasını etkiler.
Epinefrin ile norepinefrin birlikte, kalp atım hızını, depolanan glikozun çıkartılması ve iskelet kaslarına giden kan akışını hızlandırarak “kaç ya da savaş” (flight or fight) mantığını uygular.
Norepinefrin uyarıcı olup, vücuttaki uyarım süreçlerinde kullanılmaktadır. Ayrıca epinefrinin (adrenalin) oluşumunda da görev yapar. Nöroepinefrin eğer yüksek üretimi yapılırsa, aksiyeteye ve ruh halinin bozulmasına neden olur. Nöroepinefrinin üretim seviyesi de azalırsa, bitkinlik, uykusuzluk ve odaklanma sorunlarını beraberinde getirir.
Epinefrin (Adrenalin)
Epinefrin stres anında kullanılan nörotransmitterdir. Epinefrin düzeyi yükselirse Dikkat eksikliği gözükmeye başlar. Epinefrin düzeyinin azalması ile uzun süreli stres ya da insomniya sorunu doğru orantılıdır. Ayrıca Epinefrin, kalp atışı ve kan basıncının (tansiyon) düzenlenme işlemlerinde kullanılmaktadır.
Histamin
Bağışıklık sisteminin beyni olan bağırsaktaki fonksiyonların düzenlenmesi işlevinde etkili olan, azot bileşik olan nörotransmitter, tüm memeli canlıların dokularında bulunur. Kılcal damarların genişlemesi ile oluşan geçirgenliğin artmasına, Bağırsakların harekete etmesini sağlayan büzüşmelere, mide, tükürük ve böbrek üstü bezlerindeki salgıların artması ve damarların genişlemesi ise tansiyonun düşürme etkileri gösterir. Kaşınma gibi vücut fonksiyonları aslında kılcallardaki karıncalanma ile aynıdır.
Nörotransmitter Nedir? Sinir sisteminde kaç çeşit Nörotransmitter var? | İki nöron arasındaki bağlantılar için Nörotransmitterler tepkimeye girer
2. Engelleyici (Antagonist, inhibe edici) Nörotransmitterler
Beynin sakinleşmesinde ve dengenin sağlanmasında kullanılan nörotransmitterlere engelleyici nörotransmitterler denir. Engelleyici Nörotransmitterler ruh sağlığı ve dengesi ile ilgili bir çok sorunla alakalıdır. Ruh halinin balansı olan Engelleyicilerin azalması olumsuz ruh halini ortaya çıkarır. Eğer uyarıcı nörotransmitterler daha çok aktif ediliyorsa, engelleyici nörotransmitterlerin sayısı azalır.
Devamlı duyduğumuz engelleyici nörotransmitterleri kısaca açıklayalım.
Serotonin
Beyni uyarmayan bir engelliyici bir nörotransmitter olan Serotoninin yeterli seviyede olması, dengeli bir ruh hali için gereklidir. Son zamanlarda Serotonin, birçok vücut işlevinde önemli olduğu görüldü. Sürekli kafein alımı ve uyarıcı ilaçlarda bulunduğundan, vücuttaki serotonin karbonhidrat alımını arttırma isteği uyandırması, uyku kalitesizliği, cinsel eğilim, sindirim düzensizliği ve bağışıklık sistemi işlevlerine etki ettiği görüldü.
Asetilkolin
Hafızanın canlı kalması, öğrenme, uyku ve istek gibi yapılan fonksiyonlarda kullanıldığı görülmüştür. Eğer fazla Asetilkolin üretilirse depresyon az olduğunda unutkanlık ve bunama gibi hafıza sorunları ortaya çıkar.
GABA
Gamma-aminobütirik asit (GABA) engelleyici olarak, sinir sisteminde etkin bir rolü olan, beyindeki en önemli nörotransmitterlerden biridir. Ona “doğanın sakinleştirici maddesi” denmektedir. GABA düzeyi eğer normalden fazla ise, uyarıcı gruptaki nörotransmitterlerin daha aktif olduğu gözlemlenmiştir.
Endorfin
Ona mutluluk hormonuda denmektedir. Acıyı azaltan ya da dindiren hormon yada nörotransmitterdir. Ayrıca haz alma ve memnuniyet hissi endorfin ile sağlanır.
Dopamin
Özel bir nörotransmitterdir. Çift taraflı çalışan hem uyarıcı hem de engelleyici olarak çalışabilmektedir. Dopaminin azlığında depresyon görülebilir. Ayrıca beynin dikkat ve odaklanmasına yardımcı olmaktadır.
Taurin
Nörolojik fonksiyonların ve iletişim sağlanmasında güçlendirici bir nörotransmitterdir.
Merkezi sinir sisteminde, endişe gibi kaygı, korku gerilim, sıkıntı hallerinin genel adı olan Anksiyete önleyici olarak üretilmektedir. Dinlenme durumunda enerjinin üretimini uyararak, zayıflama etkisi göstermektedir. Kemik dokularındaki kırıkların iyileşmesi içinde osteoblast üretimini tetiklemektedir.
Nörotransmitter Nedir? Sinir sisteminde kaç çeşit Nörotransmitter var? | Stresi meydana getiren Nörotransmitterlerin düzensizliğidir
Nörotransmitterlerin sağlık üzerindeki etkileri nelerdir?
Nörotransmitterler çağımızın en yaygın sorunlarından stres, ruhsal sorunlar, uyku, dikkat dağınıklığı ve şişmanlama gibi sorunlarda direkt etkileri vardır. Ruh Sağlığı ve Beyin sağlığı için önemli olan Nörotransmitterlerin eksikliği veya fazlalığı gibi durumlarda sorunlar gözükmeye başlar. Nörotransmitterlerin eksiliğini tetikleyen ve fazla oluşunun nedeni olarak bir çok neden söylenebilir. ABD’de yapılan bir araştırmada Amerikalıların %86’sının optimum aralığın dışında nörotransmitter seviyesine sahip olduğunu gösteriyor.
Stres, yetersiz veya dengesiz beslenme, nörotoksinler, genetik yatkınlık, bazı ilaçlar ve uyuşturucular, alkol ve kafein kullanımı gibi nedenlerle optimum düzeyin dışına çıkılabiliyor.
Bilim insanları her araştırmada farklı hormon yada nörotransmitterler buluyor ve bunların sayısı yüzleri aşıyor. Bulunan bu nörotransmitterlerin çözümü olmayan bazı hastalıklarda etkisi olduğu da görüldü. Örnek verecek olursak, Parkinson hastalarında dopamin eksikliği, asetilkolin eksikliğinde zihinsel beceriyi düşüren Alzheimer hastalığı oluşabiliyor. Dopamin fazlalığı ise şizofreni gibi bir çok ruhsal hastalığı da tetikliyor.
Vücudun ürettiği serotonin hem insanda hemde hayvanlarda çokça bulunan sinir taşıyıcısı yani nörotransmitterdir. Çinli bilim adamlarının araştırmasına göre, serotonin cinsel eğilim konusunda da etkili. Nature bilim dergisinde yayınlanan bu araştırma fareler üzerinde yapılıyor. Serotoninsiz büyütülen erkek farelerin dişi farelere ilgi duymadıkları görüldü.
Hatta araştırmada Serotonin düzeyi düşük fareler, hem erkek hemde dişilerin olduğu bir ortama bırakıldıklarında ne dişilere ne de erkeklere ilgi gösterdiği gözlemlendi. Asıl ilginç olan ise Serotonin olmayan farelerin ortamına bir erkek fare konduğunda çiftleşme eğilimi sergilediği görüldü.
Nörotransmitterler dibi uçsuz bir kuyu gibi. Araştırmalar halen devam ediyor.
ALINTIDIR : https://www.gelgez.net/norotransmitter-nedir/